Van territoriumstrijd naar oorlog

Territoriumstrijd

Van oudsher is er bij mensachtigen, net zoals bij dieren, sprake van kleinschalige voortplantings- en territoriumstrijd. Hierbij worden grote risico’s genomen, met verwondingen en soms zelfs de dood tot gevolg. In het overgrote deel is vooral het mannelijk geslacht hierbij betrokken.

Het technologische en culturele succes van de mens was 200.000 jaar geleden dusdanig dat dit leidde tot extreme bevolkingsdruk en tekort aan territorium, met strijd, assimilatie door voortplanting en het uiteindelijk uitzwermen over de gehele aarde tot gevolg (zie figuur 1).

Figuur 1: Uitzwerming van moderne Sapiens mens over de aarde.
De uitzwerming van de moderne Sapiens jager-verzamelaars vanuit Afrika naar de rest van de wereld begon circa 100.000 jaar geleden, aan het begin van de laatste ijstijd. De destijds in Azië en Europa levende Erectus en Neanderthaler jager-verzamelaars werden door de Sapiens mens geassimileerd (Rob Buiter, 2017).

Landbouw oorlogen

Toen 10.000 jaar geleden grote centralistische landbouwsamenlevingen ontstonden veranderden de kleinschalige territorium gevechten in grootschalige oorlogen. Bij territoriumgevechten werd de macht van jager-verzamelaar clans gewelddadig gebruikt tegen vijandige naburige clans ten gunste van hun eigen groep. Datzelfde principe gold voor oorlogen en conflicten in de landbouwsamenlevingen, met het verschil dat de opbrengsten van het gewelddadig optreden voor het overgrote deel bij de elite terecht kwam.
De cocktail van bezit, macht, zelfbewustzijn, geld en egocentrisch handelen van de elite leidde tot iets nieuws in de geschiedenis van de mens, onderdrukking van de eigen samenleving en van in oorlogen buitgemaakte slaven door een kleine, machtige elite.
De zogenaamde beschaving ging gepaard met de introductie van machtsklassen, grootschalige ongelijkheid (van recht en bezit), (godsdienst)onderdrukking, slavernij, (godsdienst)oorlogen, inperking van vrijheden en eigen zeggenschap en verplichte afdracht van opbrengsten aan de elite.

In de oude landbouwsamenlevingen van de Egyptische, Indische, Perzische, Chinese en Zuid-Amerikaanse rijken behoorden grote delen van de bevolking, waaronder slaven, tot de onderste klasse met weinig tot geen rechten, maar waren onmisbaar in het versterken van diezelfde samenlevingen. Vergelijkingen met recente slavenhandel, Indiase onaanraakbaren, gastarbeiders, Oeigoeren, bouwwerkers in Qatar, textielarbeid, seizoenwerkers en gedwongen prostitutie dringen zich hier op.

De strijd om het groepsterritorium bij jagers-verzamelaars werd vervangen door oorlogen tussen landbouwsamenlevingen, landen en natiestaten. Net als de territoriumstrijd van vroeger gaat het bij de huidige conflicten en oorlogen in principe om de instandhouding of vooruitgang van de eigen groep of groepen met vergelijkbare (geloofs)culturen.
Het gevoel van burgers deel uit te maken van een land met een eigen culturele identiteit versterkte het oeroude groepsgevoel en motiveerde hen ten strijde te trekken tegen andere (groepen) landen.
Als resultaat hiervan ontstonden conflicten en oorlogen die een steeds groter deel van de wereld omvatten.

Populisme

De hoop is dat het gevoel bij een groep van wereldburgers te horen en deel uit te maken van een netwerk aan wereldburgers de drang tot oorlog voeren vermindert.

Populistische leiders zoals Trump, Orban, Bolsenaro, Johnson, Poetin en Xi Jinping deden en doen verwoede pogingen in te spelen op de oeroude groepsgevoel sentimenten, met slogans als “eigen volk eerst”. Hopelijk zijn dit terugvalmomenten in een steeds meer wereldgerichte en samenwerkende trend.

Door de stormachtige globalisering van productie, handel, financiën, toerisme en informatie is er sinds kort een dusdanige verstrengeling tussen landen en economieën ontstaan, dat conflicten en oorlogsvoering niet meer vanzelfsprekend voordeel voor de eigen groep opleveren.

De wereld kan voor het eerst in de geschiedenis worden beschouwd als een van elkaar afhankelijke groep van wereldburgers, net zoals jager-verzamelaars in het verleden inzagen dat in afhankelijkheid van elkaar leven voordeel opleverde voor de groep als geheel.

Mondiale strijd

De strijd tussen landen zou moeten overgaan in een mondiale strijd tegen milieuvervuiling en klimaatverandering en internationaal georganiseerde (drugs)misdaad, terrorisme en financiële corruptie. Een verschuiving dus van grootschalige oorlogen tussen landen naar een wereldwijde gezamenlijke aanpak van misstanden.

Dit geldt ook voor het gezamenlijk bedenken van oplossingen voor digitaal terrorisme, zoals digitale volg- en puntensystemen, datamisbruik, fake news en digitaal aanpassen van beeldmateriaal (deep fake).

Zo zou een mondiaal uniform beeldmerk voor de echtheid van nieuws en beeldmateriaal oplossing kunnen bieden, waardoor gebruikers in één oogopslag kunnen zien dat er niet mee is gemanipuleerd.